I.
[This article appeared in Novialiste, no. 3, Sep. 1934.]
Li maxim resenti propositione pri IL es li libre de M. Follick, "The Influence of English" (Williams & Norgate, London, 1934, 6 sh.)
Kelki eminenti homes, inter altres H. G. Wells e Bernard Shaw, ha varmim rekomenda dis libre, kel sin tum vud probablim ha bli pokim atente. Ma nun me mus parla plu amplimen kam lu poves merita pri libre, kel es stranji mixure de korekti idees, superfisial resonos e non-kredabli erores.
Li autore komensa per repulso de du probos de IL, volapük e esperanto: Vp es plu "logikal" kam esp, pro ke disum es mixat in sen origine, kontre ke vp es basat solim sur anglum (ma tum non es veri!). Ma nul ek les ha bli rekogni universalim. Li autore ha viva pluri yares in multi landes, ma ha non ankore renkontra un persone kel poved seriosim dikte ke le parla esp, nur kelkes kel had proba lerna lu, ma had abandona lu. Li chefi eme pro kel on studia stranjeri lingue es tu lekte lun literature, visita lun urbes, usa lun merkates, studia lun sienties. Dunke un Il pove solim es un kel ja exista e posese richi literature e generalim luda importanti role in li monde. In tal relato nul lingues pove bli kompara kun F, E, Sp, e inter les realim nur anglum merita chef-positione. Follick diskursa longim pri li tendenties de popul-migrationes: si on marcha fro este vers weste, on trova segun lo omnilok plu simpli lingues, e "pasiv migratione" vada sempre in dis direktione, pro ke homes sercha omnitem loke, vor on parla plu fasil lingue. Germanes vadant en Rusia non pove lerna rusum, ma si les migra en Anglia o USA, les adopta anglum kom plu simpli kam germanum. Dis vidpunktu es por Sº F. un absolut veru, ma mus bli prenda kun un grane de sale. Li autore exajera li importantia de lingues in monde-historie. "Inter homes kel parla li sam lingue, non pove exista jalusia e milite" (ma li milites inter Anglia e Amerika, inter li sud- e li nord-states, inter Austria e Germania, &s!). Si judes in diferanti states senti se kom un popule, li kause es ke les have un komun lingue (!) - e marvelosim li autore kreda ke tum es hebreum o yidish, kel lo sembla identifika (ma realim, kom on sava, yidish es sudgerman dialekte kun non tre multi hebrei vordes). Anke altrilok li autore montra astonanti non-savo pri lingual konditiones ex. p. 30 pri Alsasia e pri li historie de sen propri lingue. Pri instrukto in stranjeri lingues lo kreda ke li metode Berlitz es li lasti vorde e sava nulum pri li reformes in skolal instrukto kel ha bli introdukte in multi landes.
Interlinguanes deve reflekte profundim tum kel es diktet p.95: "Si on konsidera li avantajes de konosa anglum, lun influentia in omni minim explotat landes, li grandeso del angli imperie e de USA, li faktu ke kun anglum soli on konosa li europan lingues de Egiptia, China, Japon, Kanada, Australia, li maxim grandi parte de Afrika e preske toti Polinesia - si on reflekte pri li dominanti role del anglim parlanti nationes in historie e in moneye-merkates, &s, tand on es konviktet ke li universal lingue deve es anglum."
Ma anglum, quankam plu fasil kam altri lingues, non es sat fasil. Primim li ortografia es absurdi; mikri chanjos kom tes favorat da Theodore Roosevelt es non-util; on mus have radikal revolutione segun li pronuntio. Nu li autore es sat naiv tu kreda ke tum pove bli introdukte per parlamental desisione - e un yare pos adopto on pove interdikte li old ortografia in omni nov libres e jurnales: tum vud importa plu por Britania kam li maxim grandi milital venko. Sº F. ha elabora un sisteme de spelo por anglum, ma quankam lu es basat (partim omnikas) sur li saji prinsipe del kontinental valores del vokal-literes insted li spesialim anglis, lu non es totim satisfaktent, pro ke li autore non ha konosa li labores del angli fonetikistes. Spelos kom uurk, uuud por work, would sertim plesa nule, nek linguiste ni ordinari homes.
Ma dis ortografial reforme non sufisa. Tu fika anglum realim tam fasil lingue ke li tot monde ve aksepta lu kom universal lingue es nesesari simplifika enormigrad lun gramatike, e hir Sº F. es ankore plu radikal kam pri spelo. Multum es superflui, ex. non-definit artikle, li preterite del verbes, poves mem li plurale. Li ideale del autore es kelkum simil a "pidgin English". Me non pove mentiona detales, ma hir anke on regreta li manko de siential linguistikal savo. Li idee ha interesa me, pro ke me ha studia omni ti lingues, pidgin, Beach-la-Mar, &s, e ha konsakra longi chapitre a les in men libre "Language": me noma les "minimum-lingues". Ma me non pove konkorda kun Sº F., kand lo kreda ke vud es posibli o mem fasil fika li monde adopta tal lingue in universal uso - non solim inter exoti popules, ma anke in Europa. Lu vud apari tro multim kom baroki parodie del anglum, on vud rida e moka, e omni ti miliones kel sava e ama li oldi angli lingue, vud non pove prenda lu kom seriosi probo tu solu importanti probleme, ma vud for-turna se kun horore. Li autore non ha konsidera li tot natural lingual sentimentes - keles es multim min chokat da lingue konstruktet sur li prinsipes de novial, kam da li anglum tal kom Sº F. representa lu. Lo dona kom spesimene un satse da Macaulay in du formes:
Dhu rabul at furst stair and uuundur; and at last join in tuu shaut
for dhu seik ov tu shaut; and dhus uuun kraun bie pleised on uuun
hed uitsh hav not sum rait tuu it, bai dhu huzas ov uuun fiu survail
dependents.
Rabble at first stare and wonder, and at last join in shout for sake
of shout; and thus crown be place on head which have not some right
to he, for huzzas of few servile dependent.
Ambi formes es segun men opinione egalim non-posibli.
(Pri Basic English in sekuenti artikle.)
James Chandler 20-Dec-97.